Vital Fundazioa erakusketa-zentroan ikusgai Sancho el Sabio Fundazioak antolatutako ‘1921, hondamendi baten oihartzunak’ erakusketa. Bertan, Espainiak eta Frantziak partekatutako protektoratu bihurtu zenean Marokon gertatutakoei buruzko argazki argitaragabeak ikusi ahal izango dira. Erakusketa urtarrilaren 9ra arte egongo da ikusgai.

1921eko uztailaren 22ko gauean zurrumurru oso larriak iritsi ziren Gasteizera Marokoko Espainiako protektoratutik. Hurrengo egunean, mila kilometrora gertatutakoari buruzko lehen informazioak argitaratu zituen prentsak. Melillako tropek porrot odoltsua jasan zuten Abd el-Krim buru zuten riftarren kontra. Gertaera haiek ‘Annualeko hondamendia’ izenaz ezagutuko ziren, eta eragin handia izan zuten garaiko gizartean. Arabako biztanleek antsietate handiz jaso zituzten albiste horiek, Ipar Afrikako hirian soldaduska egiten ari ziren mutilen egoeraz kezkatuta, galdutako eremua berreskuratzeko xedearekin Gasteizko goarnizioko unitateak harantz abiatzen ari zirela ikusten zuten bitartean. Soldadu batzuek argazki-kamera txikiak eraman zituzten Afrikako lurretako egonaldia dokumentatzeko. Erakusketa honetan beren esperientzia islatzen duten hainbat irudi ditugu ikusgai.

 ‘1921, hondamendi baten oihartzunak’ German Ruiz historialariak eta Jabi Sotok Artearen historialariak komisariatu dute. Jabi Sotok protektoratuan egon ziren eta Vitoria-Gasteizen kuarteleratutako soldaduek egindako irudiak aurkitu zituen. Lurraldeko dokumentu-artxibo garrantzitsuenak dituen Sancho el Sabio Fundaziotik lortutako dokumentuez hornitu da erakusketa, baita Arabako Armagintza Museoko piezez eta partikularrek lagatako obrez ere. Bertan, bere eduki bisual esanguratsua nabarmentzen da, argazkiak kontu handiz tratatu dira eta gaur egungo diseinu erakargarria du.

Erakusketak 100 urte bete dituen gertakari historiko bat du narrazio-ardatz, garai hartako Arabako gizartean eragina izan zuena: Annualeko hondamendia. Gertakariak 1921eko uztailean jazo ziren, garai hartan protektoratu espainiarra zen Marokon, “Erabaki txar batzuengatik, Espainiako armadak porrot nabarmena eta dramatikoa jasan zuenean gatazka zabalago baten esparruan ulertu behar den batailan, hau da, Frantziarekin akordioa sinatzean, Maroko bi potentzien protektoratu partekatua bihurtu zenean”, antolatzaileen esanetan.

Jabi Sotok Arabako Lurralde Historikoko Artxiboan aurkitu zituen argazki argitaragabeen bidez antolatu da erakusketa. Argazki horietan Gipuzkoako 53. erregimentuko soldaduen egunerokoa ikus daiteke, garai hartan Vitoria-Gasteizen kuarteleratua, eta protektoratuaren inguruan hainbat aldiz destinatua izan zena. Bertan zen soldaduetako batek ateratako irudietan, tropek jarrera informala erakusten dute, “Nahiko prekarioa zen kanpaleku batean bizitzekoa”.

Ikusgai dauden irudien artean, Vitoria-Gasteizko Udal Artxiboko Alfaro Funtsaren argazki sorta bat ere ikus daiteke. Heraclio Alfaro Naipes Fournier-en sortzailearen biloba zen Tomás Alfarok Marokoko kanpainan parte hartu zuen 1921 eta 1922 artean. Argazkilari afizionatua zenez, Afrikan egindako egonaldia dokumentatu zuen. Argazki ugari egin zituen, gutxi ikusiak, eta Arabako Artxibo Zerbitzuan gordetzen diren argazkien osagarri bikainak.

Era berean, Germán Ruiz Llanos historialari eta gaian adituak garai hartako Arabako hiriburura eramango gaitu, Sancho el Sabio Fundazioaren artxiboan gordetako dokumentu sorta baten bidez. Dokumentu horien artean, prentsako azalak eta artikuluak nabarmentzen dira. Horien bidez, Annualeko Hondamendiak herritarrengan izan zuen eragina egiazta daiteke, Marokoko eremuan izandako ekintza militar eta politikoen aldeko eta kontrako iritzien bitartez.

Erakusketa osatzeko garai hartako zenbait pieza daude, hala nola gerrako egonaldian edozein soldaduk bere bagajean sartu ahal izan zituen kameren antzekoak eta Jordi Bru argazkilariak sortutako formatu handiko obra garaikidea daude, birsortze historikoko argazkigintzan espezializatua, eta bisitariak 1921eko hilabete dramatiko haietan izandako une erabakigarrietako batean murgiltzen dituena.

‘1921, hondamendi baten oihartzunak’ erakusketa gaur hasi eta urtarrilaren 9ra arte egongo da ikusgai Vital Fundazioa erakusketa-zentroan (Posta kalea 13-15, Vitoria-Gasteiz). Asteartetik larunbatera 18:00etatik 20:30era izango da zabalik, eta igande eta jaiegunetan 12:00etatik 14:00etara eta 18:00etatik 20:30era. Sarrera librea da.